Nazwa obiektu: Cmentarz prawosławny
Adres obiektu: ul. Warszawska 15
Czas powstania: 1839 r.
Projektant obiektu: nieznany
Zleceniodawca obiektu: Prawosławny biskup warszawski Antoni Rafalski, Parafia Prawosławna w Radomiu
Opis obiektu: Obecny cmentarz posiada kształt nieregularny, podłużny, na osi północ-południe i składa się z dwóch części: grzebalnej i kwatery wojskowej. Ogrodzony jest częściowo murem ceglanym, fragmentarycznie otynkowanym. Od strony ul. Warszawskiej znajduje się zespół bramny składający się z bramy i dwóch bocznych budynków: stróżówki i kostnicy. Brama jest parawanowa, arkadowa trójosiowa oraz trzyczęściowa. Zwieńczenie zakończone jest trójkątnie, ze spływami po bokach. Centralnie umieszczono dzwony. Szczyt jest udekorowany fryzem schodkowym, gzymsy zdobi motyw trójliścia. Budynki cmentarne odznaczają się prostą architekturą, przykryte są dachami dwuspadowymi. Na osi bramy usytuowana jest współczesna cerkiew p.w. św. Mikołaja. Stanowi dominantę w obrębie nekropolii. Odznacza się prostą, ale spójną architekturą z charakterystyczną centralną, ośmioboczną kopułą. W 2005 r. cerkiew uzyskała nad wejściem głównym mozaikę przedstawiającą wizerunek św. Mikołaja Cudotwórcy. Wewnątrz budynku eksponowane jest bogate wyposażenie ruchome. Znaczna jego część pochodzi z wcześniejszych cerkwi radomskich, które w czasie II wojny światowej przechowywano w piwnicach klasztoru OO. Bernardynów i dawnego soboru na Placu Konstytucji 3 Maja. Na terenie cmentarza zachowało się około 100 zabytkowych nagrobków o wysokim poziomie artystycznym. Wpisane zostały do rejestru zabytków w dwóch zespołach pod nr B-233 z dnia 16.12.2009 r. i nr B-322 z dnia 25.01.2012 r. Nagrobki wykonywane były przeważnie przez najlepsze radomskie warsztaty kamieniarsko-artystyczne (Staniszewskich, Hebdzyńskiego, Piotrowskiego). Zachowały się liczne inskrypcje w języku rosyjskim oraz cerkiewnosłowiańskim. W wielu przypadkach treść inskrypcji zawiera dużo informacji o zmarłych osobach i ich statusie. Upamiętnieni są nauczyciele, żołnierze, urzędnicy czy lekarze. Nagrobki cechuje zróżnicowanie form i rozwiązań stylistycznych, stosowanych w tamtym czasie w Radomiu. Większość obiektów wykonano z piaskowca. Cmentarz został wpisany do rejestru zabytków pod nr 362/A/87 z dnia 27.11.1987 r.
Historia obiektu: Wskutek starań protojereja (przełożony, zwierzchnik) Teofila Nowickiego w 1832 r. Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Duchownych wyraziła zgodę na przeniesienie cerkwi prawosławnej z Opatowa do Radomia. Cerkiew urządzono w dawnym kościele klasztornym Benedyktynek. W tym czasie w Radomiu mieszkało ponad 700 wojskowych i 20 cywilów wyznania prawosławnego. Cmentarz prawosławny został założony dopiero w 1839 r. poza ówczesnymi granicami miasta. Wcześniej zmarłych ewangelików chowano na cmentarzu rzymskokatolickim. Kilkakrotnie obszar cmentarza poszerzano i grodzono (w 1851 i 1859 r.). W 4 ćw. XIX w. cmentarz uzyskał obecny wygląd. Wybudowano wtedy bramę główną, budynki stróżówki i domu przedpogrzebowego. W trakcie I wojny światowej urządzono tutaj kwaterę wojenną dla poległych żołnierzy wyznania prawosławnego. W 1948 r., wbrew społeczności prawosławnej, władze państwowe wydzieliły część cmentarza od strony południowej, gdzie w mogiłach zbiorowych pochowano ekshumowanych żołnierzy radzieckich poległych w Radomiu oraz jeńców radzieckich pomordowanych przez Niemców. Wskutek tych działań usunięto i zniszczono wiele historycznych nagrobków. W 1990 r. ustawiono tu pomnik żołnierzy Armii Czerwonej (stojący dotąd na skraju Parku Kościuszki), a w 2004 r. pomnik wdzięczności armii czerwonej (stojący do 1993 r. na Placu Zwycięstwa, ob. Jagiellońskim). W 1992 r. na terenie nekropolii została wzniesiona cerkiew p.w. św. Mikołaja, którą umiejętnie wkomponowano w przestrzeń zabytkowego cmentarza.